Regelmatig krijg ik cliënten in de praktijk die zich afvragen of ze een burn-out hebben. Ze hebben al een aantal weken of maanden last van emotionele uitputting, slapen slecht en hebben het gevoel dat ze grip verliezen. Dat verlies van controle is al een naar gevoel en ergens is er dan ook nog het stemmetje dat zich afvraagt of dit nog wel overgaat. Wat is er toch aan de hand? Ben ik burn-out en hoe heftig is dit? En hoe krijg ik de rust weer terug?
Wat is het verschil tussen stress, overspannen, burn-out?
Uit een onderzoek uit 2015 bleek dat zo’n 60-64% van de werkenden last van stress heeft. Uit onderzoeken van TNO bleek in 2019 dat 17% van alle werknemers burn-outklachten heeft. Dat komt neer op 1,3 miljoen mensen. Medewerkers uit de zorg, het onderwijs en de ict-sector hebben het meest last van deze klachten. En jonge mensen tussen de 25 en 34 jaar hebben relatief net wat vaker burn-outklachten. In deze groep is het aantal met burn-outklachten zelfs 19,5%. Wat is het verschil tussen de 60% en de 17%? Of anders gezegd, wat is het verschil tussen stress- en burn-outklachten? En wat is overspannenheid?
Stress?
Stress is op zichzelf geen verkeerd fenomeen. Stress is een prikkel die je aanzet tot acties. Een beetje stress zorgt ervoor dat je alert bent en je focus kunt houden. Maar als de stress groter wordt en langer duurt, gaat het ons tegenwerken. Dan wordt het onaangenaam, er gaan bijkomende klachten ontstaan en we verliezen ook ons vermogen om goed te presteren. Je zou kunnen zeggen dat negatieve stress ontstaat als er meer van je gevraagd wordt dan je denkt aan te kunnen of waar te kunnen maken. Wanneer de belasting dus groter is dan je belastbaarheid. Dus in die zin is stress een waarschuwingssysteem voor overbelasting, met als doel jou tot rust aan te zetten. Ons lichaam gaat net zo lang door met dit waarschuwen totdat de belasting weer gezonde proporties heeft aangenomen. Soms kan er ook sprake zijn van traumatische stress. Die laten we hier buiten beschouwing en komt in een ander artikel terug.
Overspannenheid?
Houdt deze stress langer dan drie maanden aan, dan spreken we van overspannenheid. En omdat het al langer aanhoudt, begint het lichaam stevigere signalen af te geven en nemen ook de klachten toe. Die klachten die daarbij horen, zijn niet bij iedereen hetzelfde. De een heeft meer last van lichamelijke of geestelijke vermoeidheid of merkt dat de concentratie minder wordt. En een ander merkt het meer emotioneel in de zin van prikkelbaar of wat labieler. Maar ook gespannenheid, vergeetachtig of slaapproblemen komen vaak voor.
Volgens de LESA-richtlijnen is er sprake van overspanning als er tenminste drie van de voorgaande klachten aanwezig zijn, in combinatie met nog een drietal andere criteria. Zoals de aanwezigheid van gevoelens van controleverlies en/of machteloosheid in het dagelijks functioneren. Het ervaren van significante beperkingen in het beroepsmatig en/of sociaal functioneren. En het niet uitsluitend toe kunnen schrijven van de symptomen aan een psychiatrische stoornis.
Burn-out?
Als de klachten langer dan zes maanden aanhouden dan ga je richting burn-out. Volgens dezelfde LESA-richtlijnen is er sprake van een burn-out als er al die tijd overspanning is geweest en wanneer de gevoelens van vermoeidheid en uitputting sterk op de voorgrond staan.
Desart et al (2017) hebben een nieuwe definitie uitgewerkt die wat meer handvatten geeft. Volgens hen geeft burn-out een vijftal symptomen. Er is sprake van uitputting (fysiek en mentaal), cognitieve ontregeling (zoals geheugenproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen), emotionele ontregeling (oncontroleerbare heftige emoties), depressieve stemming (zich somber en teneergeslagen voelen, niet zijnde een depressie) en mentale distantie (sterke weerstand tegen het werk). Zij beschrijven ook een tweetal bijkomende dimensies zoals de psychische spanningsklachten (slaapproblemen, piekeren of paniekaanvallen) en psychosomatische spanningsklachten.
Burn-out treedt dus veelal pas op na langdurige ‘roofbouw’; wanneer je ondanks de stress en de spanningsklachten toch stug blijft doorgaan. Volgens Schaufeli en Enzmann (1998) is burn-out werkgerelateerd. Zij beschrijven het als een negatieve, aanhoudende gemoedstoestand die verband houdt met het werk, die voorkomt bij ‘normale’ individuen en die gekenmerkt wordt door uitputting, een gevoel van onbekwaamheid, demotivatie en disfunctioneel gedrag op het werk.
Als je twijfelt of er bij jou sprake is van een burn-out, is het altijd raadzaam om naar de huisarts of de bedrijfsarts te gaan omdat zij bevoegd zijn om een formele diagnose te stellen.
Wat is de aanpak bij stress, overspannenheid of burn-out?
Het spreekt voor zich dat een begeleidingstraject samenhangt met de zwaarte van de klachten. Als het gaat om milde klachten dan heb je vaak met 4-6 gesprekken de grip weer terug. Zijn de stressklachten wat sterker dan gaat het eerder richting 8-10 gesprekken. Bij burn-out zijn er vaak wat meer gesprekken nodig. Denk hierbij aan 10-15 gesprekken. Bij aanvang van ieder traject kijken we wat er precies speelt, zodat ik ook een goede inschatting kan maken. Zowel qua duur als qua aanpak. In de praktijk blijkt meestal dat de cliënt gebaat is bij een geïntegreerde benadering met zowel aandacht voor het mentale, het emotionele en het fysieke. Als een traject met succes is afgerond is er vaak veel voldoening. Enerzijds omdat de klachten weg zijn en anderzijds omdat cliënten ook echt ervaren dat er wezenlijke persoonlijke groei heeft plaatsgevonden.
‘KERNzicht’ is het blog van Jeanne Estourgie over interessante ontwikkelingen en inzichten, inspirerende mensen en ‘eigen gedachten’ over persoonlijke ontwikkeling en groepsontwikkeling.